Wie aan Friesland denkt, denkt aan Elfstedentocht, fierljeppen, kaatsen of skûtsjesilen. Maar Friesland is meer dan dat. Men vindt er rust, ruimte, groen en water. Men kan er fietsen, wandelen, varen op de vele wateren, winkelen in één van de steden of dorpen en genieten van een overvloed aan natuur en (geheel eigen) cultuur.
Het landschap is heel weids, af en toe wordt het uitzicht onderbroken door een dorpje of stad. Zoals bekend van de Elfstedentocht heeft Friesland elf steden, alle met hun eigen identiteit en charme. Zo varieert het aantal inwoners per stad van zo'n 700 (Sloten) tot wel 90.000 (Leeuwarden). Opmerkelijk is dat de steden hoofdzakelijk in het westen van de provincie liggen. De meeste steden hebben hun stadsrechten en hun welvaart ooit te danken gehad aan handel en zeevaart door hun nabijheid tot de Zuiderzee en de Middelzee. Door inpoldering en landaanwinning hebben diverse steden daarna hun ligging aan zee verloren.

download info (Word document)
steden en dorpen aan de Friese kust

Het is de moeite waard de stad Bolsward te bezoeken. Naast een scala aan cultuur-historische bezienswaardigheden kan ook de toerist die recreatieve ontspanning zoekt hier goed terecht. De plaats is als centrumgemeente gelegen in het hart van Westergo, het westelijk deel van Fryslân.  De omgeving staat bekend om haar pittoreske dorpjes en de vaar- en fietsmogelijkheden zijn talrijk. De binnenstad van Bolsward heeft een beschermde status en kent bijna 80 rijksmonumentale gebouwen en huizen. Het straten- en grachtenpatroon is ontstaan in de middeleeuwen

De Friese Zuidwesthoek is van oudsher georiënteerd op Sneek. Daardoor heeft de Waterpoortstad, behalve ruim 30.000 inwoners, ook een achterland met zo'n 100.000 Zuidwesthoekers.  Voeg daarbij de honderdduizenden toeristen die jaarlijks op bezoek komen en u begrijpt waarom het in Sneek altijd zo gezellig druk is. 

Net als Amsterdam is Harlingen eigenlijk een grachtenstad. De kooplieden van vroeger die hun schaapjes zo snel mogelijk op het droge wilden hebben, zagen hun scheepjes graag voor de deur liggen om de zaken zo overzichtelijk mogelijk te maken. Hoewel er in Harlingen nog water genoeg is, ontdek je al wandelend dat er ook veel is verdwenen. Op de Schritsen bijvoorbeeld. Het is een straat die eigenlijk te breed is. Je voelt dat er iets aan mankeert. Hier hebben vroeger bootjes gelegen, dat kan niet anders en zo zijn er nog wel een paar plekken. Te voet door Harlingen begint bij de VVV in de Voorstraat, die dit keer liefst drie routes beschikbaar heeft. Een in de voetsporen van de hier geboren schrijver Simon Vestdijk, een die vooral is gericht op het historisch centrum en de vestingwerken en de derde die meer algemeen is. Gretig koop ik ze alledrie. Niet dat ik er de conditie nog voor heb, maar ik heb geleerd dat verschillende wandelingen elkaar altijd ergens overlappen en door listig wat zijstraatjes in te slaan kom je meer te weten dan wanneer je het bij een beschrijving zou laten.

De stad Franeker heeft een zeer rijke geschiedenis. In de 16e, 17e en 18e eeuw was Franeker een belangrijk economisch, cultureel en bestuurlijk centrum in Friesland.
De vele historische gebouwen in Franeker zijn hiervan het bewijs. Franeker huisvestte van 1585 tot 1811 de Academie van Friesland. Het was de tweede hogeschool die in de jonge Republiek der Verenigde Nederlanden werd gesticht. In het 'Coopmanshûs', het huis van de hoogleraar en stadsgeneesheer Dr. Coopmans uit 1746, is nu het museum gevestigd. Hierin vindt u de inventaris van de senaatskamer van de academie, compleet met de portretten van de professoren.
Het was Eise Eisinga, een wolkammer uit Dronrijp, die Franeker na het sluiten van de academie weer nieuwe glorie bracht. Hij bouwde het nu nog oudste werkende en te bezichtigen planetarium ter wereld in zijn woonkamer in Franeker.
 

De houten bruggen over de smalle grachtjes geven de stad Hindeloopen een bijzondere sfeer. In deze Friese stad (één van de 11 Friese steden) doet nog veel herinneren aan de glorietijd die Hindeloopen beleefde in de 17de en 18de eeuw.
Er werd toen een levendige handel gedreven met Noorwegen, de Oostzeelanden en Rusland. Veel van de verdiensten werden in Amsterdam - waar Hindeloopen een goede relatie mee had, uitgegeven aan kostbare stoffen en voorwerpen die door de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) werden aangevoerd.
Hierdoor groeide Hindeloopen uit tot een centrum van interieur- en schilderkunst. Door hun rijkdom hadden de Hindeloopers ook hun eigen klederdracht.
In de smalle straatjes staan nog steeds enkele kapiteinshuizen met kleine ankers op de gevel, als teken dat de schipper nog vracht kon aannemen. In de zomer woonden de zeemansvrouwen met hun kinderen in de kleine huisjes achter de grote woningen, dit zijn de 'likhûzen'. In het vroegere stadhuis is het museum Hidde Nijland Stichting gevestigd, waar u kennis kunt maken met de typische Hindelooper cultuur.
 

Stavoren is de oudste van alle Friese steden. Wat nu een leuk en gezellig watersportstadje is, was vroeger een drukke en actieve handelsstad. Er werd handel gedreven via de Oostzee en de Rijn. Omstreeks 1385 werd Stavoren een Hanzestad.
Maar het rijke Zuiderzeestadje heeft ook veel tegenspoed gehad; verdwijning van de haringvangst, verovering door de Vetkopers en grote branden.
De grootste tegenslag is verwoord in de legende van het Vrouwtje van Stavoren. Volgens de legende gaf een rijke redersvrouw één van haar kapiteins de opdracht om uit te varen en het kostbaarste ter wereld mee naar huis te nemen. De kapitein kwam terug en nam een ruim vol granen mee. Het vrouwtje liet in haar woede de lading graan overboord gooien in de haven. Als straf voor haar hoogmoed verzandde de haven van Stavoren.
 

Hoewel Heerenveen geen stadsrechten kan doen gelden, functioneert het wel degelijk als een stedelijk centrum. De plaats heeft een uitgebreid en gevarieerd winkelaanbod, waarvan de attractiewaarde belangrijk is vergroot door de recent afgeronde upgrading van het centrum. Iedere eerste zaterdag van de maand organiseert Heereveen Aktief een activiteit in het centrum van Heerenveen onder het motto "Het is wéér in Heerenveen. Dat Heerenveen zich afficheert als “Sportstad van het Noorden” is absoluut geen loze kreet. Er zijn tal van sportvoorzieningen van vaak bovenregionale en zelfs landelijke betekenis zoals het overdekte IJsstadion Thialf, SC Heerenveen, de CIOS sportopleiding, een moderne atletiekaccommodatie, vier sporthallen, zwembaden en een negen holes golfbaan. De naam Heerenveen komt voort uit de “Heeren” van het veen. Deze “Heeren” waren de Fries Pieter van Dekama uit Jelsum en de heren Cuyck en Foeyts uit Utrecht. In het jaar 1551 gingen zij met elkaar een compagnonschap aan om het hoogveen in deze omgeving af te graven en tot turf te verwerken. Om deze brandstof af te kunnen voeren, werden twee vaarten gegraven: de Heeresloot en de Schoterlandse Compagnonsvaart. In de hoek van die twee kanalen is Heerenveen als eerste Friese veenkolonie ontstaan.De rijke behuizingen van de vroegere heren stonden vroeger in schril contrast met de lange rijen schamele arbeidershuisjes aan de diverse vaarten. Heden ten dage geven deze statige gebouwen Heerenveen nog steeds enige allure. In combinatie met het feit, dat de Friese stadhouders vroeger hun zomerresidentie in het nabijgelegen Oranjewoud hebben gehad, heeft Heerenveen hieraan haar bijnaam “het Friese Haagje” te danken.

Karakteristiek watersportdorp met een rijke historie. Een bezoek aan het oude centrum van Langweer, dat als beschermd dorpsgezicht is aangemerkt, loont zeer beslist de moeite. De eeuwenoude lindebomen, de oude steegjes en de fraaie historische gevels zijn karakteristiek voor dit dorp. In Langweer worden gedurende het seizoen diverse zeilwedstrijden georganiseerd met als absoluut hoogtepunt het SKS Skûtsjesilen met één wedstrijddag op de Langweerder Wielen. Omdat het dorp zich ook door de ligging aan dat meer heeft ontwikkeld tot een echt watersportcentrum, heerst er gedurende het gehele zomerseizoen een gezellige drukte. In juli vindt er ook een traditionele ringrijderij plaats met paard en aanspanning. Langweer is een oud dorp met een rijke historie. De naam Langweer kan goed worden verklaard uit de Friese naam van het dorp: Langwar. "War" is namelijk een oud Fries woord voor "perceel land". Langwar duidt dan ook op de langgerekte percelen land, die vroeger vanaf de oevers van het meer Langweerder Wielen landinwaarts liepen.
Vele adellijke families hadden vroeger hun residentie in Langweer. De Osinga State- een groot herenhuis - stamt oorspronkelijk uit het begin van de zeventiende eeuw en werd vroeger door de plaatselijke bevolking "het slot" genoemd. Het werd in de jaren 1939-1940 herbouwd op de oude fundamenten in de stijl van de oude state als gemeentehuis van de voormalige gemeente Doniawerstal. Langweer was eeuwenlang de hoofdplaats van deze gemeente.